Ở đời có nhiều lúc mọi chuyện không diễn ra như mong muốn của mình. Việc chúng ta tưởng rằng có lợi có khi lại thành vô ích. Đọc 10 điều “vô ích” dưới đây chúng ta sẽ rõ nguyên do.
“10 vô ích” này vừa là tiêu chuẩn tu dưỡng, và cũng là nguyên tắc giáo dục con cái.
1. Tâm còn bất thiện, phong thủy vô ích
Sách “Đại học” có viết: “Cái đạo của việc học làm những việc quốc gia đại sự là làm rạng rỡ cái đức sáng của mình, là làm cho dân thay đổi tốt lên, là đạt đến và dừng ở nơi chí thiện”.
Nếu trong lòng còn có điều bất thiện, làm trái̷ v̷ới thiên đạo, rõ ràng là tự chuốc lấy̷ d̷iệt vong. “Phong thủy vô ích” là nói nếu là người bất̷ t̷hiện, làm nhiều việc bất̷ n̷ghĩa, thì người đó không những mắc tội làm hổ thẹn tổ tông mà còn làm tổn̷ h̷ại đến con cháu.
Chọn được phong thuỷ tốt, mảnh đất đẹp là có thể dưỡng được phúc khí, tài lộc cho con cháu đời đời. Thế nhưng, cái gốc của phong thuỷ không phải ở long mạch hay huyệt̷ m̷ộ mà chính ở lòng người. Tâm tốt thì dẫu ở vào nơi hiểm địa cũng gặp̷ d̷ữ hoá lành, chuyển hoạ̷ t̷hành phúc.
2. Anh em bất̷ h̷òa, bạn bè vô ích
“Kinh Thi” có viết: “Người khắp thiên hạ không bằng tình anh em”. Trong gia đình, cha mẹ là gốc rễ, anh em là cành lá. Chỉ có anh chị em dìu dắt giúp đỡ nhau, thì gia nghiệp mới hưng thịnh. Anh chị em mà còn không thể hòa thuận với nhau thì nói gì đến kết giao bạn bè, bằng hữu.
Rất nhiều người ra ngoài tiếp đãi bạn bè, rất mực lịch sự lễ độ, chân thành thẳng thắn, nhưng đối với anh chị em trong nhà thì khó mà thổ lộ hết lòng, thậm chí còn lời qua tiếng lại với nhau, thật đúng là hành vi đảo̷ l̷ộn, đạo nghĩa xa rời cả.
3. Bất hiếu cha mẹ, thờ Thần vô ích
Sách “Luận ngữ” có viết: “Hiếu đễ là cái gốc làm người”. Trăm đức hạnh thì hiếu đứng đầu. Một người dù có được thành tựu vĩ đại như thế nào, trên đầu đội bao nhiêu vòng nguyệt quế đi nữa, nếu bất̷ h̷iếu với cha mẹ, thì tất cả vinh quang kia đều trở nên vô nghĩa. Nếu bất̷ h̷iếu với cha mẹ, cho dù có thành kính, kính cẩn với Thần như thế nào chăng nữa, tất cả đều là giả̷ d̷ối cả.
4. Lòng dạ cao̷ n̷gạo, học rộng vô ích
Tự mãn chuốc lấy tổn̷ h̷ại, khiêm tốn được nhiều lợi ích. Cái đạo người quân tử̷ khiêm nhu, xưa nay vẫn được người đời tán thưởng. Đọc sách học rộng để làm gì? Để thông hiểu cổ kim, để tung hoành ngang dọc, biết đóng biết mở, có đầu có đuôi, là để tu thân dưỡng̷ t̷ính mà thôi. Người càng có học thức thâm sâu, càng là người khiêm tốn.
Thật vậy, nếu lấy học rộng để khoe khoang, tự cao tự đại, hùng hổ ép người, thì chỉ có thể nói là vẫn chưa lĩnh hội được cảnh giới cao nhất của việc học của cổ nhân.
5. Không giữ nguyên khí, thuốc men vô ích
Mạnh Tử̷ nói: “Ta giỏi dưỡng cái khí lớn lao của ta”. Nguyên khí là trạng thái nội tâm tinh thần phong phú, chính khí tràn trề, là cội nguồn hăng hái vươn lên, tích cực tiến thủ của con người. Người không giữ gìn nguyên khí, thì hành động là cái vũ dũng của kẻ thất phu, cho rằng mình sức mạnh vô tận, nhưng lại luôn bị những ngoại lực làm cho nguyên khí tổn̷ t̷h̷ương lớn.
Khi nguyên khí bị tổn̷ t̷h̷ương nhiều, thì gửi gắm hy vọng vào thuốc thần tiên cứu chữa. Chữa được ngọn chứ không chữa được gốc, chữa được nhất thời chứ không chữa được cả đời.
6. Hành vi bất chính, đọc sách vô ích
Khổng Tử̷ nói: “Người xưa học vì mình, người nay học vì người”. Ý nói người xưa đi học là vì chính bản thân mình, ngày nay người ta lại đi học là vì người khác. Học vì người khác tức là muốn được người khác ghi nhận, đánh̷ g̷iá, hành vi nông nổi, thiển cận, a dua. Còn học vì mình thì học tập, tu dưỡng, tích lũy năng lực, trong thì tu nhân đức, ngoài thì tu lễ nghĩa.
Nói một cách̷ đ̷ơn giản, học là tu thân, làm điều chân chính. Nếu học cả bồ sách Thánh hiền, mà chỉ là để khoe khoang bản thân, hành̷ v̷i bất chính, có thể nói là đọc sách vô ích.
7. Lấy bừ̷a của người, bố thí vô ích
Khổng Tử̷ nói: “Bất̷ n̷g̷hĩa mà giàu và sang, đối với ta như phù vân. Người quân tử̷ quý của cải, để có được của cải phải thuận theo đạo”. Lấy bừ̷a của cải của người khác là bất̷ n̷g̷hĩa. Không có công lao mà nhận lộc, vơ đầy túi tham, tiện tay dắt dê, đều là hành vi bất nghĩa.
Lấy bừ̷a của người, rồi đi bố thí, nói theo cách mĩ miều là mượn hoa dâng Phật, thì thực ra chỉ là giả̷ t̷h̷iện. Chi bằng dựa vào sức của đôi bàn tay, cần cù, ra sức lao động, bố thí bởi thiện tâm, như thế mới có thể yên lòng, đạt lý.
8. Làm việc ngang bướng, thông minh vô ích
Khổng Tử̷ dạy học trò chuẩn mực hành xử chính đáng là: “Học trò ở nhà thì hiếu đễ, ra ngoài thì cung kính, cẩn thận, gần gũi với những người nhân đức, yêu thương tất cả mọi người, làm được như vậy mà còn dư sức thì lúc đó mới bắt đầu học văn hóa”.
“Làm việc ngang bướng” là nói người hành xử bất chấp tình lý, cố chấp, làm gì cũng tỏ ra hơn người. Người thích mị dân lấy lòng người khác, rắp̷ t̷âm bất lương, thì cái thông minh tài hoa của họ cũng bị người khác lợi dụng, trở thành công cụ làm việc á̷c̷.
9. Thời vận không còn, cố cầu vô ích
“Vào bước đường cùng thì tự mình làm tốt thân mình, khi hiển đạt thì giúp cho cả thiên hạ được tốt”. Đường cùng tức là thời vận không còn. Thời vận cũng là một sức mạnh, khi hết thời vận thì chú ý tăng cường tu dưỡng tâm tí̷n̷h bản thân, nâng cao sức mạnh bản thân, thì thời cơ sẽ tự̷ đến.
“Cố cầu” là truy cầu bừa bãi, cố gắng truy cầu thời cơ vốn không thuộc về bản thân mình, trái lại, nên tự truy cầu bản thân, vì lúc này dù cho có được cơ hội thì cũng sẽ mất̷ đ̷i rất nhanh.
10. Dâm̷ á̷c phóng túng, âm đức vô ích
“Âm̷ đ̷ức”, ý là tích âm̷ đ̷ức, tích việc thiện nhỏ mà trở thành công đức lớn, phòng̷ t̷r̷ánh việc á̷̷c̷̷ nhỏ để tránh̷ t̷ổn hao công đức.
Nếu cuộc sống phóng túng xa xỉ, hoang dâm vô độ, tuy làm nhiều việc thiện, tích nhiều âm̷ đ̷ức, thì cũng uổng công vô ích. Muốn độ cho người khác thì trước tiên phải tự độ cho mình, lấy mình làm gương, nghiêm̷ k̷h̷ắc giữ mình theo giới luật, bắt đầu từ gian khổ, chất phác. Vậy nên, “chớ thấy việc thiện nhỏ mà không làm, chớ thấy việc ác nhỏ mà cứ làm”.
***
Vậy nên, giữa người với người, cần phải biết khiêm cung, nhẫn chịu, nhường nhịn, bao dung. Nho gia giảng về thuật “Trung Dung”, nghĩa là giữ sự bình ổn, không thái quá. Đạo gia cũng nói về nguyên lý “Âm̷ D̷ương cân bằng”, hài hoà, vô vi, thuận theo tự nhiên.
Phật gia lại giảng lẽ thiện lương, tiên tha vị ngã̷ (nghĩ cho người trước, nghĩ cho mình sau). Dù là gia nào, phái nào, người ta cũng luôn coi trọng sự “cân bằng”.
Trong thuật đối nhân xử thế, đạt được cảnh giới cân bằng chính là điều khó làm nhất. Chỉ khi học được cách̷ d̷ung hoà, hành thiện, tích đức, tránh̷ x̷a cái̷ á̷c thì người ta mới không còn phải đối mặt với những điều “vô ích” như trên nữa vậy.
